Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( ΙΗ΄)

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΗ΄

Στα τελευταία μας άρθρα παρουσιάσα­με τήν έννοια τής δικαιοσύνης στό άπολυτρωτικό έργο του Κυρίου, όπως αύτή κατανοήθηκε άπό τούς Πατέρες τής 'Εκ­κλησίας στή διάρκεια τών αιώνων.

Στό παρόν ύποσχεθήκαμε να διερευ­νήσουμε άν αύτή ή άντίληψη περί δικαιοσύνης βρίσκεται μέ τήν ίδια έννοια και στα έργα τών 'Ορθοδόξων συγγραφέων πού χρησιμοποιούν τήν άνσέλμεια όρολογία περι «ικανοποιήσεως τής θείας δι­καιοσύνης».

Φυσικά είναι άδύνατον να άναφερθούμε σέ όλους και να παρουσιάσουμε όλα τα κείμενά τους. Θα περιορισθούμε σέ όρισμένους μόνο, σέ έκείνους οι όποιοι κατα καιρούς έχουν δεχθεί τις αύστηρότερες έπικρίσεις άνεπίτρεπτου έπηρεασμού τους άπό τόν Άνσελμο.

"Ενας άπ' αύτούς πού περισσότερο και έντονότερα δέχθηκε κατάφορα τέτοιων έπικρίσεων ύπήρξε και ό μεγάλος Πατέρας και Διδάσκαλος τών νεότερων χρόνων άγιος Νικόδημος ό Αγιορείτης. Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη άναφορα στόν μεγάλο αύτό θεολόγο τής Εκκλησίας μας, μολον­ότι οι κατ' αύτού έπικρίσεις έχουν άναιρεθεί συστηματικα άπό ειδικές μελέτες1.

Ό άγιος Νικόδημος πράγματι οχι μόνο στό Εξομολογητάριον, για τό όποίο κυ­ρίως έχει γίνει λόγος, άλλα και σέ άλλα έργα του, όπως τα Πνευματικά Γυμνά­σματα και ό Αόρατος Πόλεμος χρησιμο­ποιεί έκφράσεις παρεμφερείς μέ αύτές τής θεωρίας περι «ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης», όμως μέ τελείως διαφορε­τική έννοια άπό τή θεωρία τού Άνσέλμου.

Τις χρησιμοποιεί άκριβώς μέ τήν έννοια περι δικαιοσύνης πού άναπτύξαμε στα προηγούμενα άρθρα μας. Όταν μιλάει για «ικανοποίηση τής δικαιοσύνης», τό κά­νει μέ τόν τρόπο πού χρησιμοποιήθηκε ό όρος δικαιοσύνη σέ όλη τήν πατερική παράδοση. Όχι δηλαδή ώς άπαίτηση αύστηρή μιας τυφλής θεϊκής ιδιότητας, όπως συνήθως τήν παρουσιάζουν πολ­λοί, άλλα μέ τήν έννοια του να σωθεί ό άνθρωπος μέ δίκαιο τρόπο.

Μάλιστα ό άγιος αύτόν τόν τρόπο σωτηρίας τόν θε­ωρεί ώς τό άποκορύφωμα τής άγάπης του Θεού πρός τόν άνθρωπο. Γι' αύτό και άναφερόμενος στό Πάθος τού Κυρίου γράφει: «Τί άλλο ητον όπου τόν έβίασε να προσφέρη εις τήν θείαν δικαιοσύνην όλας τας πληγάς του ταύτας δια να πληρώση τό χρέος όλων τών άνθρώπων όμού και τό ίδικόν σου παρα ή πρός σέ αίώνιός του άγάπη;»2

Είναι όλοφάνερο ότι στή θεολογική σκέ­ψη τού άγίου Νικοδήμου τό κίνητρο δέν είναι να ικανοποιηθεί κάποια προσβεβλη­μένη θεία Δικαιοσύνη. Τό κίνητρο είναι ή άπειρη άγάπη τού Θεού πρός τόν άνθρω­πο, ή όποία οικονομεί τή σωτηρία του μέ δίκαιο τρόπο, πληρώνοντας τό χρέος του! Ό άγιος βρίσκεται άκριβώς στούς άντίποδες τής άνσέλμειας θεωρίας. Χρησιμοποιεί μέν κάποιες διατυπώσεις της, τις άναχωνεύει όμως πλήρως στό καμίνι τής ορθοδόξου θεολογίας.

Μέ παρόμοιο τρόπο έκφράζεται και ό Μητροπολίτης Μόσχας Φιλάρετος στο βιβλίο του Ορθόδοξος Διδασκαλία, γνω­στότερο ώς Κατήχησις, τό όποίο έχει έπίσης έπικριθεί έντόνως ώς έπηρεασμένο άπό τή θεωρία τού Άνσέλμου. Πράγματι βρίσκουμε σ' αύτό άρκετές φορές τή δι­ατύπωση περΙ «ικανοποιήσεως τής θεί­ας δικαιοσύνης» καΙ άλλες παρεμφερείς. Όμως καΙ ό Φιλάρετος έκδέχεται όρθοδόξως τΙς διατυπώσεις αύτές. ΚαΙ στα δικά του κείμενα κίνητρο τής Θυσίας τοϋ Κυρίου θεωρείται ή άπειρη άγάπη Του καί όχι κάποια άπαίτηση ικανοποιήσεως μιας στυγνής δικαιοσύνης. Γράφει: «Ό θάνατος τοϋ Χριστού = είναι θυσία: καθότι αύτός προσέφερεν έαυτόν έπί τού σταυρού θυσίαν· και έσφάγη ώς άμνός άκα­κος δια να έξιλεώση τόν Θεόν. Αύτός έκαίετο άπό τήν έπιθυμίαν τού να λυτρώση τό άνθρώπινον γένος, καΙ έγινεν πρός τόν Θεόν τόν Πατέρα του καταθύ-μιον όλοκαύτωμα καΙ θέατρον άγάπης. Ή θυσία τοϋ Χριστού ήταν άληθής θυσία... Αύτη μόνη ήδύνατο να ικανοποιήση τήν δικαιοσύνην τοϋ Θεοϋ καί να γενή άξία τής εύσπλαγχνίας του»3.

Τό ίδιο πνεύμα διατρέχει όλο τό κείμενο τής Ορθοδόξου Διδασκαλίας, πράγμα τό όποίο διαπιστώνουν καΙ οι έπικριτές της, γι' αύτό καΙ συνήθως προσάγουν άποσπάσματα άπό τόν πρόλογο πού συν­έταξε ό μεταφραστής της στήν Ελληνική Αδαμάντιος Κοραής. Ό Κοραής ζούσε στό Παρίσι καί ήταν φυσικό να έχει ύποστεί έπηρεασμό έντονότερο άπό τή δυ­τική θεολογία. Συνεπώς δέν μποροϋν να άποτελούν σημείο άναφορας οι διατυπώ­σεις του.

Επικρίσεις έχει δεχθεί καΙ ό πολύ γνω­στός ιεροκήρυκας Ηλίας Μηνιάτης, είδικά για τις όμιλίες του στή Μεγάλη Παρα­σκευή4.

Όμως, όσο ζωηρά κι άν παρουσιάζεται άπό τόν Μηνιάτη ή έννοια τής ικανοποιή­σεως τής θείας δικαιοσύνης λόγω τοϋ κηρυγματικού χαρακτήρα τών όμιλιών του καΙ μάλιστα όμιλιών στή Μεγάλη Παρα­σκευή, στό κέντρο τους βρίσκει κανείς ώς κυρίαρχο στοιχείο τήν άγάπη τού Θεού πρός τό πλάσμα Του. Τό ίδιο τό παρά­δειγμα τοϋ βασιλέως τών Λοκρών Ζάλευκου πού χρησιμοποιεί καί τό όποΐο συνήθως προσάγεται έπικριτικά, αύτό άκριβώς τονίζει: τήν άγάπη καί τή σοφία τού Θεού πού σώζει τόν άνθρωπο μέ δί­καιο τρόπο.

Στό ίδιο περίπου πνεύμα μέ τόν Μηνιά­τη, άν καΙ λίγο αύστηρότερα, κινείται καΙ ό γνωστός σπουδαίος συγγραφέας πρωτο­πρεσβύτερος Κωνσταντίνος Καλλίνικος, πού χρησιμοποιεΐ κι αύτός τό παράδειγμα τού Ζάλευκου5.

Τί παρατηροϋμε σ' όλα αύτά;

Διαπιστώνουμε κάτι τό όποίο όχι μόνο δέν είναι άξιοκατηγόρητο, άλλα καί άποτελεί κατόρθωμα άξιο θαυμασμοϋ. Οι Ορ­θόδοξοι συγγραφείς, χρησιμοποιώντας τήν διαδοθείσα όρολογία τοϋ Άνσέλμου, τήν κατανοοϋν μέ όρθόδοξους όρους καί τήν έντάσσουν μέ τέλειο τρόπο στή μα­κραίωνη Ορθόδοξη παράδοση.

Θα συνεχίσουμε όμως παρουσιάζοντας τό δεύτερο τμήμα αύτής τής ένότητας στό έπόμενο άρθρο.

…………………………………………

[1]          Δές τήν πολύ άξιόλογη καΙ εμπεριστατωμένη με­λέτη τοϋ π. Βασιλείου Βολουδάκη, Ορθοδοξία και Χρ. Γιανναράς, έκδ. «'Υπακοή», Άθήνα 1993, κυρίως τΙς σελ. 62-80. Επίσης π. Γεωργίου Μεταλληνού, Λόγος ώς άντίλογος (7. Ή «περί ικανοποιήσεως τής θείας δι­καιοσύνης» διδασκαλία...), έκδ. Αρμός, Άθήνα 1992, σελ. 95-98. Τοϋ ίδιου, Τό «Εξομολογητάριον» τοϋ άγίου Νικοδήμου, 'Επιστημονική 'Επετηρίς τής Θεολο­γικής Σχολής, Τόμος ΛΔ', Άθήνα 1999, σελ. 191-208.

2.         Αγ. Νικοδήμου, Πνευματικα Γυμνάσματα, Μελέ­τη κθ' γ', έκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 242-243.

3.         Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας, Ορθόδοξος Διδασκαλία, 'Εν Λιψία τής Σαξονίας 1782, σελ. 110.

4.         'Ηλιού Μηνιάτη, Διδαχαί καΙ Λόγοι είς τήν άγίαν καΙ Μεγάλην Τεσσαρακοστήν καΙ είς άλλας Κυριακας τοϋ 'Ενιαυτοϋ καΙ έπισήμους έορτάς, Ενετίησιν 1800, σελ. 63 καΙ έξής.

5.         Κωνσταντίνου Καλλινίκου, Τα θεμέλια τής πίστε­ως, Άθήναι 19582, σελ. 155 καΙ έξής.

Περιοδικό “Ο ΣΩΤΗΡ”

Δείτε σχετικά και:

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( ΙΖ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΙΣ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( ΙΕ΄ )

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΔ΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΙΓ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΙΒ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΑ΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Ι΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Θ΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Η΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Z΄

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΣΤ΄)

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Ε΄)

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Δ΄)

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Γ )

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Β )

-Προσέγγιση στο μυστήριο του Σταυρού (Α΄)